Een praktische aanpak om mediawijsheid in het Primair Onderwijs een structurele plek te geven

Eigenwijs...?
Mediawijs...!

De opkomst van media en de digitalisering hebben grote impact op onze samenleving. Media zijn blijvend in beweging en nemen een steeds centralere rol in ons leven in. Kinderen kunnen via de huidige media eenvoudig zelf actief deelnemen en informatie aanbieden. Het is daarom belangrijk dat zij leren om kritisch met media om te gaan en de kansen te benutten die media bieden, zodat zij actief kunnen deelnemen aan de snel veranderende samenleving. Om maximaal gebruik te maken van de mogelijkheden die de media bieden, is het belangrijk dat kinderen beschikken over bepaalde competenties. 

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Stap voor stap wordt uitgelegd:

  • wat mediawijsheid is
  • welke competenties en kerndoelen aan de orde zijn
  • welke stappen doorlopen kunnen worden om tot een visie op mediawijsheid te komen

waarna je vervolgens de activiteiten die je wilt gaan uitvoeren binnen de school kunt invullen.

Het doel van een doorgaande lijn mediawijsheid is om het mediabewustzijn en mediavaardig zijn te ontwikkelen bij kinderen, leerkrachten en ouders. Hiervoor zijn kennis over media, over de ontwikkeling van de leerlingen en kennis over inbedding van het aanbod mediawijsheid in het onderwijs noodzakelijk.

Een praktische aanpak om mediawijsheid in het Primair Onderwijs een structurele plek te geven

Digitale geletterdheid

Digitale geletterdheid is noodzakelijk om goed te kunnen functioneren in de huidige maatschappij, zowel in een leer- als in een werkomgeving. Onder digitale geletterdheid vallen vier verschillende 21 eeuwse vaardigheden: 

  • ICT-basisvaardigheden
    kennis hebben van standaard software en veilig kunnen internetten.  

  • Informatievaardigheden
    leren hoe je informatie moet zoeken selecteren, verwerken en gebruiken.

  • Mediawijsheid
    bewust, kritisch en actief omgaan met media.

  • Computational thinking
    begrijpen hoe informatie tot stand komt zodat je computers kunt gebruiken om problemen op te lossen.

In deze doorlopende leerlijn wordt ingezoomd op mediawijsheid als onderdeel van digitale geletterdheid. 

Het gaat bij digitale geletterdheid altijd om de samenhang van deze digitale vaardigheden.

Eigenwijs...?
Mediawijs...!

Mediawijsheid

Jonge kinderen pakken mediaontwikkelingen snel op. Daarom is het belangrijk om al op jonge leeftijd aan de slag te gaan met mediawijsheid. De ontwikkeling van mediabewustzijn, mediabegrip, media-attitude en mediagedrag is voor kinderen namelijk van groot belang om in de huidige samenleving te kunnen participeren. Ouders, scholen, bibliotheken en andere professionals rondom deze doelgroep spelen hierin een cruciale rol. Mediawijsheid is een belangrijk onderdeel van de opvoeding net als het leren lezen, rekenen en fietsen. Vandaar dat zowel op school als in de thuissituatie aandacht voor mediawijsheid noodzakelijk is. Echter, de ontwikkelingen op het gebied van media(wijsheid) gaan zo snel dat dit vaak voor leerkrachten en ouders niet goed bij te houden is. Daarnaast verandert het onderwijs maar heel langzaam mee, vaak omdat scholen niet goed weten hoe ze van start moeten gaan.

Mediawijsheid is een belangrijk onderdeel van de opvoeding net als het leren lezen, rekenen en fietsen.

Mediawijsheid is dus één van de vier domeinen van digitale geletterdheid. ‘Mediawijsheid staat voor het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld.’ (Bron: Cultuur.nl). Deze omschrijving van het begrip mediawijsheid is in 2005 door de Raad voor Cultuur geïntroduceerd en wordt door velen gezien als zeer accuraat, maar ook lastig om in de praktijk mee te werken. Want als je niet goed weet waar mediawijsheid om draait, hoe kun je er dan onderzoek naar doen, lesmateriaal ontwikkelen, het uitvoeren en eventueel meten? Om deze vragen te beantwoorden heeft Mediawijzer.net in 2012 het Mediawijsheid Competentiemodel ontwikkeld. 

Competentie Model Mediawijsheid

Om mediawijsheid te kunnen meten, formuleerde Netwerk Mediawijsheid al in 2012, het Competentiemodel Mediawijsheid. Inmiddels is er een nieuw model ontwikkeld dat voortbouwt op het model uit 2012.  

Wat is er nieuw aan het model? 

  • De toegevoegde buitenring is geïnspireerd door het onderzoek van Ellen Helsper en Alexander van Deursen naar ‘tangible outcomes of internet use’.
  • De toegevoegde competenties Exploreren en Discussiëren zijn geïnspireerd door modellen voor mediawijsheid uit de VS van Julie Coiro en Renee Hobbs e.a.

 

Het model in de praktijk 

Het Mediawijsheid Competentiemodel 2021: 

  • maakt inzichtelijk wat we onder mediawijsheid verstaan; 
  • vormt een vertrekpunt voor activiteiten, projecten en diensten van mediawijsheid professionals; 
  • kan gebruikt worden voor de ontwikkeling van onderzoeken en meetinstrumenten om mediawijsheid bij diverse doelgroepen te monitoren; 
  • vormt de onderlegger voor de activiteiten van Netwerk Mediawijsheid als de Week van de Mediawijsheid, de stimuleringsregeling en MediaMasters. 

Hoe zet je het nieuwe competentiemodel in?  

Het competentiemodel is ten opzichte van 2012 aanzienlijk veranderd. In deze toelichting zet Netwerk Mediawijsheid de acht competenties, de tien gebieden en de werking van het model uiteen. 

Competenties

Een competentie heeft drie componenten: kennis, vaardigheden en houding; bij elk van de mediawijsheidcompetenties zijn deze drie componenten in meer of mindere mate aanwezig.

In bijlage 1 vind je een heldere toelichting op de competentieniveaus voor kinderen in het primair onderwijs.

Competentieniveaus voor leerlingen in het primair onderwijs

In 2013 is het competentiemodel mediawijsheid’ uitgewerkt naar competentieniveaus voor kinderen in het primair onderwijs (po). Dit heeft geleid tot een beschrijving van ‘mediawijsheid-competentieniveaus’ voor basisschoolleerlingen. Die competenties verschillen van de competenties in het oude model. De vertaalslag van de competenties staat in dit schema. Een volledige omschrijving van het Competentiemodel 2021 en een nadere toelichting vind je hier.

Benieuwd naar de beschrijving van de competenties van het oude model? Open het hier

Mediawijsheid in de breedte op school

De implementatie van een doorgaande lijn mediawijsheid op een school is een complexe onderwijskundige verandering. Daarom is het belangrijk dat de directie overtuigd is van het belang van mediawijsheid op de school. Daarnaast moet er draagkracht zijn bij de leerkrachten, zodat de invoering zowel bottom-up als top-down plaats vindt. De mediacoach (of een expert mediawijsheid) gaat voor de implementatie van mediawijsheid op school meestal in gesprek met de directeur en de ICT-er van de schoolDe ICT-er is vaak een goede gesprekspartner, omdat uit ervaring blijkt dat hij/ zij de meeste affiniteit heeft met nieuwe ontwikkelingen op het gebied van ICT en mediawijsheid. Het doel van beide partijen is uiteindelijk te komen tot een structurele aanpak van mediawijsheid binnen de school. 


Om dit doel te bereiken doorloopt de school samen met de mediacoach een aantal stappen die uiteindelijk leiden tot de basis van een doorgaande lijn mediawijsheid. Als de basis er ligt, kan de doorgaande lijn mediawijsheid verder vormgegeven worden en worden ingevuld. Let op: dit is maatwerk per school en sterk afhankelijk van de wensen en behoeften die de school heeft. Het doorlopen van de stappen vergt voor zowel de school als de mediacoach tijd. De meeste scholen gebruiken studiedagen of studie-uren om met dit onderwerp aan de slag te gaan, omdat dan het hele team compleet is.

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Belangrijk is dat de hele school en directie achter deze visie staan. Vandaar dat het goed is om het hele schoolteam te laten meedenken.

John Doe

Stappenplan

Door mediawijsheid een vaste plek in het onderwijs te geven zorgen we ervoor dat kinderen en jongeren hun kansen in de digitale wereld optimaal kunnen benutten. Zo worden ze uiteindelijk zelfredzame burgers die kritisch en actief mee kunnen doen in de samenleving. Maar hoe pak je dat aan?

Allereerst is het belangrijk om de juiste route uit te stippelen. Deze route bestaat uit vijf bouwstenen die met elkaar in verbinding staan. Als startpunt is het belangrijk om te kijken waar jouw school op dit moment staat. Inventariseer per bouwsteen wat jouw school al doet. Dan zie je vanzelf waar het zwaartepunt ligt en waar je nog aan moet werken. Bepaal vervolgens waar je heen wilt gaan.

Visie & Beleid

Een visie op digitale geletterdheid geeft aan wat je doel is op de lange termijn. Het is een kijk op de wereld van nu en de kansen in de toekomst. Uit een visie volgt beleid. Hierin staat welke stappen gezet moeten worden om de doelen uit de visie te bereiken. Zorg er dus voor dat er een duidelijke visie op digitale geletterdheid en mediawijsheid in het schoolplan staat en dat daar ook beleid aan gekoppeld is.

Ter inspiratie:

  • Visie placemat

Om tot een visie te komen kun je de vragen in bijlage 2 raadplegen

Informatie & Inspiratie

Om onderwijsorganisaties en -professionals in beweging te krijgen is de juiste informatie en inspiratie nodig. Leraren hebben de juiste kennis nodig die ze weer kunnen inzetten in de praktijk.

Ter inspiratie:

Professionalisering

De sterk veranderende mediarijke samenleving stelt nieuwe eisen aan onderwijsprofessionals. Mogelijk hebben een aantal leraren behoefte aan bij- of nascholing.

Ter inspiratie:

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Producten & Activiteiten

Om in de lespraktijk concreet invulling te geven aan mediawijsheid zet je producten en activiteiten in. Wat kun je doen om het keuzeproces van leermiddelen goed en bewust in te richten, zodat leerlingen aan de slag kunnen met passend materiaal?

Ter inspiratie: 

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Monitoring

Het monitoren en evalueren van alle inspanningen rondom digitale geletterdheid maakt resultaten inzichtelijk en zorgt ervoor dat activiteiten waar nodig kunnen worden bijgestuurd en aangescherpt.

Ter inspiratie:

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Bijlagen

Bijlage 1 - Competentieniveaus voor leerlingen in het Primair Onderwijs

Bijlage 2 - Vragen om tot een visie te komen

Bijlage 1

Competentieniveaus voor leerlingen in het Primair Onderwijs

Break to next page after this element (Switch to PDF view)

Download hier 

Bijlage 2

Vragen die gesteld kunnen worden om tot een visie te komen. 

Waarom vind je mediawijsheid belangrijk op jouw school?

“Hoe zou jij mediawijsheid het liefst zien op jouw school?
Bijvoorbeeld: geïntegreerd in alle vakken, methode vervangend, als apart vak of af en toe als onderdeel van de les?

Bekijk de afbeelding hieronder.
Welke competenties (begrip, gebruik, communicatie, strategie) vind je belangrijk? 

Welke competenties ontbreken bij leerlingen?

Welke competenties ontbreken bij leerkrachten? 

Wat is volgens jou de rol van de school op het gebied van mediawijsheid? 

Denk ook na over onderdelen die misschien niet bij de rol van de school horen. 

Voor welke doelgroep(en) wil je iets aan mediawijsheid doen op je school?
Doelgroepen: directie, leerkrachten, leerlingen, ouders.

Wat is de doelstelling die je voor de betreffende doelgroep wilt bereiken?
Bedenk voor elke doelgroep een activiteit die aan de doelstelling voldoet.

Doorlopende lijn mediawijsheid

Cubiss heeft in opdracht van de Provincie Noord-Brabant en in samenwerking met de Brabantse bibliotheken en het onderwijs de doorlopende lijnen Mediawijsheid ontwikkeld. Bekijk de publicaties:

Samen wijs met media!

Hoe om te gaan met mediawijsheid bij de allerkleinsten.

Leven Lang Mediawijs

Samen aan de slag met mediawijsheid in het mbo. 

Levenswijs Mediawijs

Samen aan de slag met mediawijsheid in het voortgezet onderwijs. 

Mediawijsheid op de pabo.

Aandacht voor de media voor en door de leerkracht.

Colofon

Deze publicatie is een initiatief vanuit het BNB-project Taal & Media voor Jeugd en Jongeren (2013-2015) en doorontwikkeld vanuit het project Vergroten Mediawijsheid dat Cubiss uitvoert in opdracht van de Provincie Noord-Brabant. 


Auteurs: Cubiss Brabant

Illustraties: Ingrid de Jong: Cubiss en ontwerpbureau Imageau

Concept, creatie & techniek: soul.builders - Eindhoven

Mede mogelijk gemaakt door Provincie Noord-Brabant. Versie november 2020.

Cubiss - Iedereen Doet Mee!